Văn bia Trùng tu Phượng hoàng Thị kiều bi (Kỳ 1 - Lời giới thiệu)
LỜI THƯA
Làng Duy Tinh có hai tấm bia đá cổ:
1- Bia “Sùng nghiêm Diên Thánh tự bi minh”(崇嚴延聖寺碑銘) do Thông thiền Hải chiếu đại sư, tứ tử thích PHÁP BẢO soạn lời. Bia dựng năm 1118. Bia hiện ở Chùa, nhưng bị sứt vỡ nhiều chỗ do bom đạn của Pháp và Mỹ.
Ni sư Thích Đàm Tâm (sư Ninh) được sự giúp đỡ của Viện Văn Học, Giáo sư Nguyễn Huệ Chi và Giáo sư Chu Hảo đã phục chế lại tấm bia khánh thành năm 2013
Nội dung Văn bia ghi lại việc trùng tu xây dựng chùa Sùng nghiêm Diên Thánh, để ghi nhớ sự kiện năm 1116 vua Lý Nhân Tông đi tuần phương nam, đã về làng Duy Tinh là lỵ sở của Châu Ái (Thanh Hóa). Kèm theo bài minh nói về Triết lý đạo Phật.
Bia cao 2,02 m, rộng 1,22 m trang trí đẹp, kiểu dây leo và rồng xoắn đời Lý.
2- Bia “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi” (重修鳳凰市橋碑) do Lễ bộ thương thư kiêm Hàn lâm viện thị độc, đông các học sĩ Nguyễn Thực soạn lời. Bia khắc và dựng năm 1628 tại Chợ Phủ. Làng Duy Tinh thường gọi là bia Con Rùa. Hiện nay bia để tại chùa. Việc trùng tu chợ và xây cầu bà Hoàng hậu Nguyễn Thị Minh Thuỵ làm năm 1615, mãi 13 năm sau, đến năm 1628 mới khắc bia.
Bia cao 1,62m rộng 1,02m, dày 0,2m. Thân Rùa chiều dài 1,74m, chiều rộng 1,52m, chiều dày 0,44m.
Nội dung Văn bia khắc cả hai mặt trước và sau:
+ Mặt trước: “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi” (重修鳳凰市橋碑)
Nội dung: Ghi lại việc bà Hoàng Hoàng Thái hậu nhà hậu Lê là Nguyễn Thị Minh Thụy, người có công khởi xướng, cùng với các tôn thất trong triều và một số quan lại tham gia tiền của trong việc trùng tu cầu Phượng Hoàng và chợ Tam Bảo. Kèm theo bài minh ca ngợi ơn vua và chúc quốc vận trường tồn.
+ Mặt sau: “Thi bản phủ thị ngưu thị vi Tam bảo thị” (施本府市牛市爲三寳市).
Nội dung: Ghi lại việc bà Hoàng Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Minh Thụy đặt tên chợ là chợ Tam Bảo. Kèm theo họ tên chức sắc bố đẻ và những người trong gia đình bà Hoàng, cùng những người làng Duy Tinh - Duy Nhất và trong vùng đã tham gia đóng góp tiền của xây dựng cầu và chợ.
*
* *
Hai tấm bia này là hai báu vật vô cùng quý giá của làng Duy Tinh, minh chứng cho sự trường tồn của làng Duy Tinh - Chợ Phủ trong chiều dày Lịch sử!
Văn bia “Sùng nghiêm Diên Thánh tự bi minh” đã được in trong Tập 1 cuốn Thơ Văn Lý - Trần (Trang 368) xuất bản lần đầu năm 1977 của Nhà Xuất Bản KHXH.
Còn Văn bia “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi”, không ai biết rõ nội dung bia.
Tấm bia đã có bước thăng trầm hy hữu suốt một thời gian dài. Hơn ba thập kỷ sáu mươi, bảy mươi, tám mươi của thế kỷ trước; cửa hàng Bách Hóa huyện Hậu Lộc, đã hạ tấm bia làm bàn giặt một thời gian dài, nên chữ trên bia mờ hết cả.
Các cụ làng Duy Tinh đã phát hiện, rồi kiến nghị với Huyện kiên quyết giữ lại tấm bia cho con cháu hiểu rõ và tự hào về một vùng đất văn vật. Bia được đưa về để tại chùa, nhưng chữ mờ hết cả và bị sứt mẻ ở đầu.
Năm 1995 Đảng ủy xã Văn Lộc chỉ thị cho ban viết sử của xã dịch văn bia. Ông Trần Lợi Tăng bí thư Đảng ủy xã cùng Ban quản lý làng: cụ Nguyễn Văn Mậu Trưởng làng và các thành viên Lê Văn Quýnh, Trần Văn Bường, Ngô San đã tham gia vào việc dịch Bia Phượng Hoàng. Nhưng rất khó khăn vì chữ mờ hết cả.
Rất mừng là gia đình cụ Bạ Thòa tìm được bản chép tay của cụ Trần Lợi Hân, chép lại đầy đủ nội dung văn bia. Lúc sinh thời, cụ Bạ Thòa (cụ Trần Lợi Hân - cụ giữ chức Hương Bạ của làng) tuy tuổi cao; nhưng suốt một thời gian dài, ngày ngày cụ ra tấm bia khi còn dựng ở chợ, dò chép từng chữ toàn bộ Văn bia. Quả là một sự việc hy hữu quý hiếm.
Chứng kiến cuộc phản phong phá đình, dỡ điếm, chặt đa cổ thụ, lấp giếng… cụ Bạ Thoà biết tấm bia cũng không thoát khỏi số phận! Như nhận được “Lệnh chỉ của Bề Trên !”, cụ đã ra chợ đứng chép lại toàn bộ văn bia.
Bài văn bia được cụ chép trên hai mặt của tờ giấy xếp. Hơn 30 năm rồi, giấy úa vàng, mép giấy xung quanh đã bị nhán nhấm. Rất may là phần chữ vẫn còn. Chữ cụ Bạ Thoà viết là chữ chân rất rõ ràng và quá đẹp.
Cụ Bạ Thoà bậc túc nho của làng, đã qua cửa Khổng sân Trình thấu hiểu đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” ghi nhớ công đức của tiền nhân, biết ơn và giữ gìn cho con cháu muôn đời mai sau.
Xin được ân tưởng công lao cụ Bạ Thòa, đã có một nghĩa cử cao đẹp và sâu sắc, Nhờ vậy chúng ta, con cháu chúng ta… mới biết được công lao trời biển của bà Hoàng Hậu đối với làng cổ Duy Tinh.
Trên cơ sở bản chép tay của cụ Bạ Thòa, cụ Lê Văn Quýnh và cụ Trần Văn Bường đã chép lại đầy đủ văn bản chữ Hán.
Rồi cụ Nguyễn Văn Mậu giáo viên về hưu, lên Thanh Hóa nhờ cụ Lê Văn Uông bậc túc Nho Hán học của tỉnh nhà, người cháu ngoại của làng Duy Tinh, đã dịch toàn bộ văn bia.
Nhưng rồi bản dịch Văn bia vẫn nằm im trong tủ nhà cụ Mậu từ năm 1995, vì không có điều kiện in ấn phát hành.
Như một cơ duyên, năm 2012 trong lần về quê lấy tài liệu làm phim ký sự “Làng cổ Duy Tinh” chúng tôi được cụ Nguyễn Văn Mậu cho xem bản dịch Văn bia. Chúng tôi đặt vấn đề sẽ in Văn bia này để lưu lại một chứng tích Văn Hóa của Làng. Cụ Mậu nhất trí cao, thực là đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu vậy.
Sau một thời gian khảo cứu, chúng tôi về chùa ba ngày liền, đối chiếu trên bia với những chữ còn đọc rõ, hiệu đính một số chữ và âm Hán Việt giữa bản chép tay và bia đảm bảo tính chính xác. Giải thích một số từ Hán Việt và các điển tích thường dùng trong Nho học ngày trước. Ngoài việc khảo cứu, chúng tôi đảm trách luôn việc chế bản, in ấn để có một cuốn Văn bia hoàn chỉnh trình Làng.
Trong dịp Hội nghị Thái Bình hàng năm của làng mồng Tám tháng Giêng năm Quý Tỵ (2013); chúng tôi đã gửi tặng làng Duy Tinh, bốn thôn Tinh Anh, Tinh Phú, Tinh Lộc, Tinh Hoa cùng với nhà chùa và UBND xã Văn Lộc 50 cuốn.
Năm nay 2023 chúng tôi in lại lần Hai cuốn “Trùng tu Phượng Hoàng thị kiều bi” bổ sung thêm tư liệu. Đồng thời Trích giới thiệu nội dung Văn bia “Sùng Nghiêm Diên Thánh Tự Bi Minh”, phần ghi lại chuyến tuần du của vua Lý Nhân Tông đã về làng Duy Tinh, quá trình trùng tu chùa và làm bia. Đây là nội dung giúp ta hiểu rõ hơn về Lịch sử làng cổ Duy Tinh.
Chúng tôi coi đây là bước chạy tiếp sức mà các bậc tiền nhân của làng đã làm. Chắc rằng còn nhiều khiếm khuyết, bởi lẽ lượng sức mình còn hạn hẹp. Nhưng trước yêu cầu cần có một Văn bản lưu lại cho Làng Duy Tinh, để sau này có điều kiện nghiên cứu hoàn chỉnh hơn.
Chúng tôi thiết nghĩ, tấm bia Phượng Hoàng này nên trả lại vị trí cũ, đặt tại chợ Phủ là chứng tích của một thời bà Hoàng Thái hậu nhà hậu Lê đã có công trùng tu cầu Phượng Hoàng và chợ Tam Bảo, để khách bốn phương qua lại có dịp chiêm bái!
Làm được vậy, chắc rằng hồn thiêng linh ứng của bà Hoàng Thái hậu và các vị tiền nhân đã nhất tâm công đức tiền của để trùng tu xây cầu và chợ, sẽ phù hộ độ trì cho Chợ Phủ làng Duy Tinh ngày càng sầm uất hơn!
Xin kính trình Làng cuốn sách này, như một món nợ gửi cho Quê Hương yêu dấu.
Ngày Mạnh Xuân năm Quý Mão - 2023.
